NÜKLEER TIP NEDİR?
Nükleer tıp, radyoaktif bileşikler (radyofarmasötikler) aracılığıyla yapılan tanısal görüntüleme ve tedavi uygulamalarını kapsayan bir bilim dalıdır.
Nükleer tıp yöntemleri ile verilen radyofarmasötiğin organ tarafından tutulum oranı ve vücuttan temizlenme miktarı göz önüne alınarak organın fonksiyonu hakkında girişimsel işlem uygulanmadan bilgi sahibi olunur.
Nükleer Tıpta yapılan en temel görüntüleme işlemine sintigrafi adı verilir. Bu yöntemde Gama Kamera adı verilen özel bir cihaz kullanılarak vücuda verilen radyoaktif maddenin yaydığı gama ışınları ile hemen bütün organların görüntülemesi yapılmaktadır.
Son yıllarda gelişen teknoloji ile birlikte onkoloji hastalarının tanı ve takibinde önemli bir yer edinen Pozitron Emisyon Tomografisi/Bilgisayarlı Tomografi (PET-BT) ve tomografik sintigrafi anlamına gelen SPECT cihazı ile bilgisayarlı tomografinin birleşiminden oluşan SPECT-BT gibi birleşik (Hibrit) sistemler Nükleer Tıbbın kullanımına girmiştir.
Nükleer tıp genellikle tanısal amaçlı kullanılmakla birlikte bazı hastalıkların tedavisinde önemli bir yere sahiptir. Kullanılan radyoizotop ve radyofarmasötik alanlarında yeni gelişmelerin olmasıyla birlikte tiroid kanseri ve hipertiroidizm tedavisiyle sınırlı kalan nükleer tıp günümüzde tedavi alanlarını oldukça genişletmiş, radyosinovektomi, ağrılı kemik metastazları tedavisi, prostat kanseri, nöroendokrin tümörler ve karaciğer metastazlarında da tedavi seçenekleri sunmaya başlamıştır.
NÜKLEER TIP BİRİMİMİZ
Birimimiz, ileri teknoloji tam donanımlı gama kamera cihazımız ile Nükleer Tıp Uzmanımız gözetiminde 24 Mart 2014 tarihinde hizmet vermeye başlamış olup kalp, tiroid, böbrek ve kemik başta olmak üzere tüm sintigrafik incelemeler birimimizde uygulanmaktadır. Ayrıca birimimizde hipertiroidi hastalığının tedavisinde tüm dünyada güvenle uygulanan, ülkemizde ise her ilde yapılma fırsatı olmayan RAI (atom) tedavisi de ayakta tedavi olarak uygulanmaktadır.
Hem erişkin hem çocuk bütün yaş gruplarına sintigrafi tetkiki uygulanabilmektedir. Kullanılan radyoaktif maddelerin dozu hasta kilosuna ve yaşına göre hesaplanmakta olup vücudun maruz kaldığı radyasyon yenidoğanlara bile yapılabilecek düzeyde güvenli sınırlardadır.
Hamilelik döneminde sintigrafik tetkikler yapılmamalıdır. Bu nedenle gebelik doktora mutlaka bildirilmelidir. Emzirenlerde ise sütün daha sonra bebeğin beslenmesi için kullanılmak üzere enjeksiyon öncesi sağılması tavsiye edilir. Görüntülemeden sonraki ilk 24 saat anne sütü sağılmalı ve atılmalıdır. Daha sonra emzirmeye devam edilebilir.
Birimimiz randevu sistemiyle çalışmaktadır. Haftanın ilk 4 günü kalp sintigrafisi çalışılmakta ve günlük olarak değişmekle birlikte 8-10 hastaya miyokard perfüzyon sintigrafisi uygulanmaktadır. Paratiroid sintigrafisi de kullanılan radyofarmasötiklerin aynı olması nedeniyle miyokard perfüzyon sintigrafisinin yapıldığı günlerde çekilmektedir. Diğer sintigrafik tetkikler ise Cuma günleri yapılmaktadır.
Hastalar sintigrafi raporlarını çekimden sonraki 2. işgününde almaktadırlar.
Birimimizde tanısal sintigrafik tetkiklerin yanı sıra halk arasında atom tedavisi olarak da bilinen RAİ tedavisi ayakta tedavi olarak uygulanmaktadır.
RADYOAKTİF İYOT TEDAVİSİ
Hipertiroidi (Halk arasında zehirli guatr olarak da bilinen durum ) saptanan ve RAI tedavisi için uygun olan hastalarda (cerrahi veya medikal tedavi uygulanamayan, hasta tercihi, yaşlı hasta) İyot-131 (I-131) ile RAI tedavisi yapılmaktadır.
Hipertiroidi tiroid bezinin normalden fazla çalışması haline verilen isimdir. Bu fazla çalışma durumu bütün tiroid bezinin yaygın (diffüz) olarak çalışmasından kaynaklanıyorsa Graves Hastalığı, tiroid bezi içerisindeki nodülün fazla çalışmasından kaynaklanıyorsa Toksik Nodüler Guatr ismini alır.
Radyoaktif I-131 tedavisi tüm dünyada 60 yılı aşkın süredir kullanılan etkinliği ve güvenilirliği kabul edilmiş kalıcı çözüm sağlayan bir tedavi yöntemi olup, uygun olarak seçilmiş ve hazırlanmış hasta popülasyonunda kolaylıkla yapılmaktadır.
Kapsül veya sıvı olarak ağız yoluyla verilen radyoaktif iyot, sindirim sisteminden emildikten sonra tiroid bezi hücrelerinde tutulur ve yaydığı radyasyon tiroid bezinde hızlı çalışan hücrelerin harap olmasını sağlar. Uygulanan doz hastalığın kontrolü için yeterli olmayabilir. Bu durumda bir süre sonra tedavinin tekrar uygulanması gerekebilir.
Hamilelik döneminde radyoaktif iyot tedavisi yapılmaz.
Tedavi öncesi hazırlık gerekmektedir. Eğer kullandığınız ilaçlar varsa, belirtilen ilaçlarınızı belirtilen sürelerde kesmeniz ve tedavinin başarılı olabilmesi için tedavi öncesinde iyot kısıtlı diyet uygulamanız gerekmektedir. Radyoaktif iyot tedavisinin yapılabilmesi için tedavi gününde RAI içirilmeden en az 4 saat önceden aç kalmanız gerekmektedir.
Tedavi uygulandıktan sonra da çevrenizdeki insanları gereksiz ışınlamadan korumak için bazı kurallara uymanız gerekmektedir. Erişkinlerle aynı evde yaşayabilir, aynı banyoyu kullanabilirsiniz. Eğer mümkünse ayrı bir tuvalet kullanmanız tercih edilir. Bir hafta süreyle erişkinlerden, özellikle çocuk ve hamile bayanlardan arada en az 2 metre mesafe bırakacak şekilde uzak durmanız yerinde olacaktır. Radyoaktif iyodu içtikten sonra bir hafta süreyle odada yalnız yatmanız yerinde olacaktır. Yemek yapabilir, yaptığınız yemeği diğer aile fertleri de yiyebilir
NİĞDE ÖMER HALİSDEMİR ÜNİV. EAH. NÜKLEER TIP BİRİMİ’NDE UYGULANAN SİNTİGRAFİK YÖNTEMLER
1.Tiroid Sintigrafisi
*Damar yoluyla uygulanan Tc-99m Perteknetat adı verilen radyoaktif ilaç ile tiroid bezininin yerleşim yerinin, boyutlarının ve verilen radyofarmasötiği tutma fonksiyonunun gösterildiği bir nükleer tıp yöntemidir.
*Tiroid nodüllerinin değerlendirilmesi, laboratuvar veya klinik olarak hipertiroidizm (tiroid bezinin normalden fazla çalışması) bulguları olan hastanın değerlendirilmesi,ektopik doku araştırması, tiroid ameliyatı geçiren hastada bakiye tiroid dokusunun görüntülenmesi, konjenital hipotiroidi etyolojisinin araştırılması başlıca kullanım alanlarıdır.
*Çekim öncesi tiroid bezinin radyoaktif madde tutulumunu etkileyen ilaçların (propiltyourasil, levotiroksin preparatları gibi) geçici olarak kesilmesi gerekmektedir.
*Hastaya radyoaktif ilaç enjeksiyonu yapıldıktan yaklaşık 20 dakika sonra 5 dak. süren boyun bölgesinin sintigrafik görüntülemesi yapılmaktadır.
2.Paratiroid Sintigrafisi
*Damar yoluyla uygulanan Tc-99m MIBI adı verilen radyoaktif ilaç (radyofarmasötik) ile hiperparatiroidi denilen PTH yüksekliği mevcut olan hastalarda büyümüş paratiroid bezlerinin varlığının ve yerleşiminin gösterildiği sintigrafik bir tetkiktir.
*Tetkik için özel hazırlık gerekmemektedir.
*İlaç enjeksiyonu yapıldıktan 15-20 dakika ve 1.5-2.5 saat sonra yaklaşık 10 dakika süren boyun ve göğüs bölgenizin sintigrafik görüntüleri alınacaktır.
3. Miyokard Perfüzyon Sintigrafisi
*Damardan Tc-99m MIBI adı verilen radyoaktif ilaç (radyofarmasötik) verilerek kalp kasının kanlanmasının değerlendirildiği bir tetkiktir. Bu test ile girişimsel işlem yapılmadan kalbinizin kanlanmasının normal olup olmadığı, bozuk ise kalbin hangi bölgelerinde kanlanmanın az olduğu veya hiç kanlanmadığı anlaşılır.
*Koroner damar (kalbi besleyen damar) hastalığı riski taşıyan kişilerde koroner damar hastalığı tanısında, stent veya bypass tedavilerinin takip edilmesinde, anjiyografi uygulanmış ve koroner damarlarda sınırda darlıklar görülmüş hastalarda, bu darlıkların kalp kası kanlanmasını nasıl etkilediğini görmek amacıyla kullanım alanlarıdır.
*Bu test 2 aşamadan oluşur, stres (fiziksel egzersiz veya ilaçla stress) ve rest (istirahat).
*Bu aşamalardan ilki kalbin ihtiyaç duyduğu kan akımının arttırılmasını amaçlayan stres aşamasıdır. Stres aşamasında ya hasta yürüyüş bandında nükleer tıp uzmanı ve hemşire gözetiminde yürütülerek (egzersiz testi) ya da yürüyüş yapamayacak hastalarda kalbi besleyen damarları genişletici ilaç (damardan) enjekte edilerek (farmakolojik stres testi) kalbin kan akımı arttırılır ve kalp kasının kanlanmasını gösterecek radyoaktif madde damar yoluyla hastaya verilir. Yaklaşık 30-60 dakika bekleme süresini takiben sintigrafik görüntüleme yapılır. Size hangisinin uygulanacağı öncelikle kardiyoloji hekiminizin isteğine göre belirlenir. Eğer fiziksel durumunuz egzersiz yapmaya müsait değilse kardiyoloji veya nükleer tıp hekimi tarafından farmakolojik stres testi yapmanıza karar verilebilir.
*İkinci aşama ise istirahat görüntüleme aşamasıdır. Bu aşama stres aşamasının üzerinden en az 3 saat geçtikten sonra veya farklı bir günde yapılır. İstirahat aşamasında hastaya dinlenme esnasında radyoaktif madde damar yoluyla verildikten yaklaşık 30-60 dakika sonra yine sintigrafik görüntüleme yapılır.
*Hem istirahat hem de stress görüntüleriniz kamera altında bir yatakta yatarken alınır. Her bir görüntüleme işlemi yaklaşık 15-20 dakika sürer. Bu sırada hareket etmemeniz, kıpırdamamanız, öksürmemeniz ve konuşmamanız istenir.
*Daha sonra cihazın bilgisayarlarında bazı işlemlere tabi tutulan stres ve istirahat görüntüleri bir araya getirilerek uzman hekimler tarafından değerlendirilir ve kalp kasını besleyen koroner damarlardaki olası problemler ortaya konmaya çalışılır.
*Testten önceki 3-4 saat hiçbir şey yiyip içmemeniz gerekir. Bu durum olası bir bulantıyı engeller, barsak aktivitesini azaltır ve mideniz boş olduğu için kalbin görüntüsü daha iyi çıkar.
*Doktorunuz kalp ilaçlarınızı test öncesindeki 1-2 gün kesmeye karar verebilir. Çünkü bazı kalp ilaçları testin doğruluğunu etkileyebilmektedir.
4.Kemik Sintigrafisi
*Damardan Tc-99 MDP adı verilen ve kemiklerde biriken radyoaktif ilaç (radyofarmasötik) verilerek bütün iskelet sisteminin görüntülendiği sintigrafik bir tetkiktir.
*Başlıca iskelet sistemi metastazlarının araştırılması, malign kemik tümörlerinin evreleme ve takibi, radyografi ile aydınlatılamayan kemik ağrılarının araştırılması, stres kırıkları da dahil olmak üzere kırık kuşkusu olan hastaların değerlendirilmesi, kemik ve yumuşak doku enfeksiyonlarının değerlendirilmesi, eklem protezlerinin gevşeme, enfeksiyon gibi komplikasyonlarının belirlenmesi, yumuşak dokuya ilişkin kalsifikasyonların cerrahi öncesi matürasyonunun araştırılması amacıyla kullanılmaktadır.
*Bu tetkik için ön hazırlığa gerek yoktur.
*Hastalığınız/şikayetinizle ilgili olarak enjeksiyon işlemi gama kamera altında(üç fazlı kemik sintigrafisi) veya enjeksiyon odasında yapılabilir.
*Enjeksiyon yapıldıktan sonra verilen ilacın kemiklerde tutulumunun gerçekleşmesi için 2-4 saat beklenmesi gerekmektedir. Bu süre içerisinde 1-1,5 litre sıvı almanız ve sık tuvalete gitmelisiniz.
*Bekleme süresinden sonra yaklaşık olarak 20 – 30 dk. kadar sürecek olan çekim kamera altında yatarken yapılacaktır. Tetkik esnasında hareket etmemeniz gerekmektedir.
5. Böbrek Parankim Sintigrafisi (DMSA)
*Damardan Tc-99 DMSA adı verilen ve böbrek parankiminde biriken radyoaktif ilaç (radyofarmasötik) verilerek böbreklerin yerleşimlerinin, şekillerinin ve boyutlarının değerlendirildiği, böbrekte idrar oluşumunu sağlayan korteks tabakasının fonksiyonlarının araştırıldığı sintigrafik bir yöntemdir. İdrar yolu enfeksiyonlarında böbrekte oluşan hasar, ektopik yerleşimli böbrek dokusu, at nalı böbrek gibi doğumsal anomali izlenen böbrekler saptanır ve her bir böbreğin toplam böbrek fonksiyonlarına katkısı hesaplanır.
*Bu tetkik için ön hazırlığa gerek yoktur.
*İlaç enjeksiyonu yapıldıktan sonra verilen ilacın böbreklerde tutulumunun gerçekleşmesi için 2-4 saat bekleme süresini takiben kamera altında 20-30 dakika süren görüntü alınacaktır.
6. Dinamik böbrek sintigrafisi
*Damardan TC-99m MAG-3 adı verilen radyoaktif ilaç (radyofarmasötik) verilerek böbreklerin kanlanmalarının değerlendirildiği, verilen radyofarmasötiği konsantre etme ve idrar yoluyla uzaklaştırma fonksiyonlarının araştırıldığı dinamik bir sintigrafik yöntemdir.
*Anatomik görüntüleme yöntemleri ile saptanmış üriner sistem dilatasyonunun değerlendirilmesi ve cerrahi veya girişimsel tedavi yöntemleri sonrasında izleme, böbrek patolojilerinde ve/veya böbrek fonksiyonlarının etkilenebildiği sistemik hastalıklarda böbrek fonksiyonunun değerlendirilmesi ve takibi, mesane disfonksiyonu ve vezikoüreteral reflüde böbrek fonksiyonlarının değerlendirilmesi ve takibi başlıca kullanım alanıdır.
*Test hasta, çekim odasında görüntüleme yapılacak kameraya uygun pozisyonda yerleştirildikten sonra radyoaktif maddenin damar içine verilmesiyle yapılır. Çekim yaklaşık 40 dk. sürer. Bu sırada hareketsiz kalınması iyi bir görüntüleme için önemlidir. Çekim sırasında giysilerin çıkartılması istenmez.
*Tetkikten 1 saat önce yaklaşık 0.5-1,5 litre su içilmesi gereklidir.
7. Vezikoüreteral Reflü Sintigrafisi
*Direkt sistografi, idrar sondası aracılığıyla Tc-99m DTPA adı verilen radyoaktif ilaç (radyfarmasötik) içeren serum ile mesanenin doldurulup boşaltılması esnasında görüntü alınarak mesaneden idrar yolu ve böbreklere idrar kaçışının olup olmadığının araştırıldığı bir yöntemdir.
* Test hasta, çekim odasında görüntüleme yapılacak kameraya uygun pozisyonda yerleştirildikten sonra yapılır. Çekim yaklaşık 20-30 dk. sürer.
8. Gastroözefagial Reflü Sintigrafisi
*Çok küçük miktarda radyoaktif madde ile karıştırılmış süt/meyve suyunun bebeğe/çocuğa verilmesinden sonra kamera altında sırtüstü yatar pozisyonda 40 dakika süren ardışık görüntü elde edilen bir yöntemdir.
*Mide içeriğinin yemek borusuna geri kaçışını saptamak amacıyla özellikle pediatrik grupta kullanılan girişimsel olmayan bir yöntemdir.
*Test öncesi 3-4 saat açlık gerekmektedir.
9. Mide Boşalma Zamanı
*Hastaya düşük miktarda radyoaktif madde ilave edilen sıvı/katı gıdaların verilmesini takiben elde edilen ardışık görüntülerin değerlendirilmesiyle gıdaların mideden boşalma zamanı ve boşalma oranının gösterildiği sintigrafik yöntemdir.
10. Akciğer Perfüzyon Sintigrafisi
*Akciğer perfüzyon sintigrafisi, akciğerdeki kan damarlarının çoğunlukla bacak toplardamarlarından gelen pıhtılar ile tıkanması olarak tanımlanabilecek pulmoner emboli hastalığının araştırılmasına yönelik akciğerlerin kanlanmasının incelendiği bir tetkiktir.
*Damar yolundan radyoaktif bir ilacın verilmesini takiben gama kamera cihazında yaklaşık 30 dakika sürecek perfüzyon görüntülemesi yapılacaktır.
*Bu tetkik için ön hazırlığa gerek yoktur.
*Hastanın PA Akciğer grafisi gerekmektedir.
11. Gözyaşı Kanalı Sintigrafisi (Dakriosintigrafi)
*Çok küçük miktarda Tc-99m’un göze damlatılmasını takiben hastanın oturur pozisyonda kamera ile elde edilen ardışık görüntülerin değerlendirilmesiyle gözyaşı kanalında tıkanıklık olup olmadığının araştırıldığı bir sintigrafik yöntemdir.
12. İyot-131 Tanısal Tüm Vücut Tarama Sintigrafisi
*Diferansiye tiroid kanserli hastaların takibinde kullanılan bir yöntemdir. Başlıca iki kullanım alanı vardır.
1-Ablasyon sonrasında ablasyon başarısını tespit etmek amacıyla uygulanır.
2- Takip sırasında tiroglobulin değeri yükselen hastalarda nüks veya metastatik dokunun görüntülenmesi amacıyla kullanılır.
*Hastaya 5mCi İyot-131 suya karıştırılarak içirilmesini takiben 48 saat sonra kamera altında yaklaşık 20-30 dakika süren tüm vücut görüntülemesi yapılır.
*Radyoaktif iyot içirilmesinden önceki 7-10 gün boyunca düşük iyotlu diyet yapılıp TSH’nın 30 mU/L’nin üzerine çıkması için 4-6 hafta önce T4 tedavisi kesilmelidir. Bilgisayarlı tomografi çekilmesi gerekiyorsa kontrastsız çekim yapılmalıdır.